Wędrujące buciory - Pentti Haanpää

Pentti Haanpää - "Wędrujące buciory" (fin. Yhdeksän miehen saappaat, 1945),
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1984
tłum. Joanna Trzcińska-Mejor

1. Wędrujące buciory (Yhdeksän miehen saappaat)
2. Ostatnia droga (Viimeinen matka)
3. Heta (Heta)
4. Sędziwy żywot Hety Rahko (Heta Rahko korkeassa iässä)
5. Śpiwór (Makuusäkki)
6. Wariat i koń (Hullu ja hevonen)
7. Dramat na pustkowiu (Erämaan tragiikka)
8. Powrót syna (Pojan paluu)
9. Człowiek z plecakiem i koń (Reppuselkäinen mies ja laiha hevonen)
10. O tym jak stary Päntä tonął (Päntän äijän vajoaminen)

"Wędrujące buciory" to zbiór dziewięciu podobno najlepszych opowiadań Pentti Haanpää. Zawierzając kolejności podanej w wydaniu, zaczęłam od tytułowej mikropowieści. Po kilku pierwszych stronach, dopadło mnie znudzenie i rozczarowanie. Powieść o wojnie - smętna, nudna, powolna. Może "rozpieszczona" po lekturze Katza, nie mogłam znieść monotonii "Buciorów...". Zaczęłam więc czytać od końca, a właściwie dowolnie wybierając ze spisu kolejne opowiadania. I stał się cud! Zainteresowały mnie wreszcie "Wędrujące buciory". Lektura opowiadań "przygotowała" mnie do atmosfery tytułowej powieści.

Finlandia na początku XX wieku. Nie tak "dzika" jak w Siedmu braciach Aleksisa Kivi, ale wciąż jako kraj ludzi żyjących w bezkresnych lasach Północy, ludzi prostych i twardych. Finów, którzy chyba tylko dzięki sisu, są w stanie przeżyć w tej nieprzyjaznej rzeczywistości.

Wędrujące buciory

Tytułowe wędrujące buciory w ciężkich czasach Wojny Zimowej, z braku nowego obuwia dla każdego żołnierza, "wędrują" a nóg na nogi, by maszerować dalej, po bagnach i lasach nękanej wojną Finlandii. Buciory żyją dłużej, niż ich przejściowi właściciele. Zdejmowane z trupa, czy rannego, wędrują, by chronić kolejne stopy. Przed mrozem Północy, przed błotem okopów, przed bagnami i gęstwiną lasów. Buciory prowadzą również żołnierzy na długo wyczekiwane urlopy - do miasta. Są niemym swiadkiem pijackich bójek i miłosnych uniesień. Prowadzą do domu. Determinują losy noszących je mężczyzn. Czy możliwe, by wojskowe buty były przyczyną niedoli ich właścicieli - zimna, głodu, tęsknoty, cierpienia, i wreszcie - śmierci? Soro "ze złością ściągnął je z nóg, myśląc o tym, że człowiek nawet nie przypuszcza, do czego martwa skóra może go podkusić...", bo (...) "gdy buty się zniszczyły, to i los ich właściciela nie może być lepszy."

Śpiwór

Czasy "Wojny Błyskawicznej" w Finlandii. Rimppi, jeden z żołnierzy wyrusza do lasu tropiąc łosia. Spoglądam na mój fiński nóż. Przekonuję się, jak niezwykłym przedmiotem był niegdyś puukko, sprzedawany dziś turystom na straganach.

Ostatnia droga

Chory żołnierz. Mężczyźni niosą umierającego, bo taki otrzymali rozkaz. Jednak nie opuszcza ich "to dziwne i przygnębiające uczucie, które w zdrowych ludziach budzi bliskość chorego. Możliwe, że żył w nich odwieczny instynkt, wedle którego choroba to nie tylko zło, ale i grzech. Przynajmniej tu, na odludziu".

Powrót syna

Wiejska społeczność w powojennej Finlandii - jej lęki, nadzieje i specyficzna moralność.

Heta / Sędziwy żywot Hety Rahko

Historia życia wędrującej od wsi do wsi znachorki. Po burzliwej młodości, teraz "szuka godnej, mającej sens starości." By jakoś przeżyć ostatnie lata życia, kobieta zostawia rodzinne strony, by pod fikcyjnym nazwiskiem zamieszkać w sąsiedniej wiosce.

Wariat i koń

Dwóch braci. Po śmierci rodziców zostali sami na gospodarstwie. Ciężko pracują i choć nieźle im się wiedzie, szybko przekonują się, że "sprawy nie zawsze toczą się tak, jak sobie człowiek umyśli".

Dramat na pustkowiu

Zmagania człowieka z naturą - podziw nad jej pięknem i bezsensowne jej niszczenie.

Człowiek z plecakiem i koń

Na styku ludzkiej biedy i moralności, rodzi się "najbardziej jałowy stan ducha" - żal za grzechy. Lecz "co było, to mineło i tego nie odwróci nawet sam Pan Bóg."

O tym jak stary Päntä tonął

Pczątek XX wieku, fińska wieś. Prości ludzie z pokorą podchodzą do sił natury - mocy, która daje śmierć, ale i życie. Przyroda budzi się każdej wiosny, a "człowiek nie może się sprzeciwiać swojemu losowi".

Pentti Haanpää (1905-1955) należy do najbardziej cenionych w Finlandii twórców. Był synem chłopa. Pracował jako flisak, drwal, robotnik rolny, był samoukiem. Na bogatą twórczość tego przedwcześnie zmarłego pisarza składa się około 300 opowiadań i kilkanaście powieści, w których porusza przede wszystkim problemy życia ludzi z północnej Finlandii, swoich stron rodzinnych.

Do najbardziej dojrzałych utworów pisarza należy, zdaniem krytyków literackich, powieść "Jauhot"(Mąka, 1949). Haanpää jest jednak przede wszystkim mistrzem krótkiej prozy. W tomie "Wędrujące buciory" przedstawił on zwykłych ludzi, chłopów, drwali, włóczęgów, dziwaków. Większość opowiadań zawiera elementy tragiczne, ich bohaterowie umierają, zabijają się, czy też giną przypadkowo. Sam pisarz zakończył swoje życie w okolicznościach jakby wyjętych z kart jego utworu: utonął wraz z łodzią podczas połowu ryb na jeziorze w swej rodzinnej wsi, w której spędził życie.

Zobacz inne fińskie książki